شپش (پدیکولوزیس )
شپش حشره‌ای کوچک بوده و انگل انسان است. طول عمر متوسط شپش ماده 30 روز است و می‌تواند سر، بدن و عانه (دستگاه تناسلی خارجی) را در انسان آلوده کند. میزبان برخی از انواع شپش‌ها انسان است.
اگر چه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است، اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد؛ به طوری‌که در دهه گذشته در ایالات متحده آمریکا هر سال ۶ میلیون مورد ابتلا به شپش گزارش شده است.
سه نوع شپش که به عنوان انگل جوامع انسانی محسوب می‌شوند عبارتند از: شپش سر، شپش تن و شپش عانه (شپش دستگاه تناسلی خارجی ) بطور خلاصه هر جایی از بدن که مو رشد می کند می تواند محل زندگی شپش باشد شپش ماده از خون موجود در پوست تغذیه و تولید تخم شپش ( رشک ) می کند که به ریشه موها می چسبند . پس از طی چند روز حشره شپش از تخم بیرون آمده و شروع به خون خواری نموده و پس از بلوغ شروع به تولید مثل و گذاشتن تخم در ریشه موها میکند.
راه‌های انتقال آن تماس مستقیم با فرد آلوده به شپش و یا تماس با اشیاء آلوده نظیر حوله، شانه، برس، کلاه، روسری، متکا، لباس‌های خواب هستند، وقتی که به طور مشترک استفاده می‌شوند و یا یک جا روی هم قرار داده می‌شوند. صندلی سینما و وسایل نقلیه عمومی در مواقع شیوع بیماری، می توانند باعث انتقال این انگل شوند. قدرت آلوده‌سازی انگل خارج از بدن انسان 7 روز است.
شپش سر: زیستگاه اصلی این نوع شپش لابه لای موها به خصوص پشت گوش و پس سر است و اولین علائم بالینی احساس خارش می باشد.
شپش تن : این شپش بیشتر در افراد بی خانمان یا در زمان‌های سیل و زلزله و جنگ شایع است. در کسانی که در محل‌هایی غیر از خانه خود می‌خوابند نیز می‌تواند رخ دهد. این شپش بیشتر در مناطق چین و درز لباس زیر افراد زندگی و تخم گذاری کرده، حتی در آلودگی سنگین، تخم‌ها به تار موهای ریز بدن می‌چسبد. قدرت آلوده‌سازی دیگران خارج از بدن حداکثر 10 روز است. شپش تن هنگام نیاز به تغذیه بر روی پوست بدن می‌آید و شروع به مکیدن خون میکند. بنابراین تشخیص بیماری با دیدن شپش یا تخم آن در لباس فرد و یا آثار آن در روی لباس و پوست فرد امکان‌پذیر است.
شپش عانه ( شپشک ) : بیشتر در موهای نواحی تناسلی بوده، اما می‌تواند در هر منطقه مودار دیگر بدن نیز مانند ران‌ها، سینه، زیربغل، ریش و سبیل، مژه و ابرو و حتی سر نیز پیدا شود. این شپش باعث خارش شدید ناحیه تناسلی شده و در کسانی که بهداشت را رعایت نمی‌کنند بیشتر بروز میکند. بیماری شپش تناسلی جزء بیماری‌های آمیزشی محسوب شده و با تشخیص این بیماری باید به فکر بیماری‌های دیگر آمیزشی مانند گال، سیفلیس، ایدز، سوزاک و.... بود و در صورت نیاز، ا ز نظر وجود این بیماری‌ها باید فرد را مورد بررسی قرار داد. احتمال ابتلا به این بیماری با یک بار تماس جنسی با فرد مبتلا، حدود 95% می‌باشد.
درمان شپش : برای درمان آلودگی به شپش بایستی اولا حشرات بالغ موجود در محل را از بین برد ثانیا تخم های انگل را که به ریشه موها چسبیده اند جدا کرده از بین برد .درز لباسها و ملافه ها و .. را از حشره و تخم حشره پاک کرد. شامپو پرمترین 1% و لوسیون دایمتیکون 4% را می توان بدون نسخه از داروخانه ها تهیه و استفاده کرد.
گال ( جرب )
این انگل در داخل اپیدرم ( پوست ) به حفر تونل یا بارو اقدام میکند. ایجاد بارو در اثرتولید آنزیم پروتئولیتیک است.
انتقال بیماری از طریق تماس پوستی رخ می‌دهد. ایجاد آلودگی از طریق جنسی و در گروه‌های خانوادگی از راه غیرجنسی شایع است. انتقال مستقیم عفونت از طریق لباس و رختخواب از اهمیت چندانی برخوردار نیست و تجمع افراد در یک محل، بیشترین نقش را در انتقال بیماری بر عهده دارد. دوره‌ی کمون بیماری 4-3 هفته است؛ اما آلودگی مجدد سبب پیدایش فوری (3-1روز) علائم بیماری می‌شود.
خارش مهمترین یافته بالینی است که در شب هنگام و در محیط گرم از شدت بیشتری برخوردار است.
چند شکلی بودن ضایعات، ویژگی خاص بیماری است و ضایعات اولیه در مدت کوتاهی به علت خاراندن تخریب می‌شوند. علامت پاتوگنومیک بیماری وجود بارو می‌باشد که مستقیم یا به شکل حرف S بوده و دارای رنگ صورتی، سفید یا تیره و مختصری برآمده می‌باشد.
ضایعات (باروها) معمولاً روی مچ ، کناره دست‌ها و پاها، فواصل بین انگشتان، سرین، کیسه بیضه ، آلت تناسلی مردان، زیر بغل و پستان‌ها را درگیر میکند
این بیماری انتشار جهانی دارد و در تمام گروه‌های سنی دیده می‌شود. در هر دو جنس به طور مساوی بروز میکند. قبلاً در مناطقی که فقیر بودند یا سطح بهداشتی پائین داشتند و یا هنگام جنگ و زلزله، سیل و قحطی در اردوگاه‌ها و ... بروز می‌کرد و اخیراً در بسیاری از کشورهای پیشرفته به صورت بومی وجود دارد.
تشخیص گال:
وجود تظاهرات بالینی و ابتلای چند نفر از یک جمع می‌تواند کلید تشخیص باشد؛ ولی تشخیص قطعی گال با بررسی میکروسکوپی و شناسایی مایت انگل ، تخم یا مدفوع آن انجام می‌گیرد.
درمان :
استفاده از لوسیون یا کرم پرمترین است بایستی 12-8 ساعت پس از مالیدن به کل بدن ، شسته شود. برخی پزشکان تکرار مجدد درمان را به فاصله یک هفته توصیه می‌کنند.
افراد آلوده و کسانی که تماس بدنی نزدیک با آنها داشته‌اند، باید بدون توجه به وجود یا فقدان تظاهرات بالینی به طور همزمان درمان شوند. مالیدن این دارو بر روی صورت و سر بسیار مهم است؛ زیرا مایت‌ها در تمام نواحی وجود دارند. لباسها و ملحفه‌ها را باید با شستن در دمای 60 درجه سانتی گراد از آلودگی پاک نمود.
برای درمان علامتی خارش در هر سه نوع شپش و گال از آنتی‌‌هیستامین‌ها مانند هیدروکسی‌زین می‌توان استفاده کرد.
پیشگیری از شپش و گال
• شستشوی مرتب سر با شامپو‌های معمولی و شانه کردن مو به‌ویژه در جنس مونث.
• عدم استفاده از لوازم شخصی دیگران مثل برس و شانه، حوله حمام، روسری، شال، مقنعه، چادر وکلاه.
• عدم استفاده از وسایل آرایش عمومی در آرایشگاه‌ها.
• دفع به موقع موها ی بلند سر در آرایشگاه.
• معاینه مرتب موهای دانش آموزان و مهد کودک‌ها، خوابگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، زندان‌ها و سایر مکان‌های اجتماعی و افرادی که جدید وارد جمع آنان می‌شوند.
• شستشوی مرتب لباس‌های افراد خصوصا لباس زیر به‌ویژه در فصل پاییز و زمستان.
• درمان به موقع افراد آلوده جهت پیشگیری از آلوده شدن سایر افراد.
• در صورت مشاهده یک نفر آلوده در خانواده باید کلیه افراد بررسی و درمان شوند.
• داخل اتاق خواب‌ها، تختخواب‌ها و سایر لوازم خواب مرتب تمیز و شستشو داده شود.
• آغشته کردن لباسها به مواد دور کننده حشرات از آلوده شدن به شپش تن جلوگیری می‌نماید.
• خودداری از روابط جنسی نامشروع.
• عدم استفاده از لباس‌های دیگران.
