10-16 مرداد ماه هفته جهانی ترویج تغذیه با شیر مادر گرامی باد
شعار امسال:
حمایت از مادران شاغل در تغذیه با شیر مادر و پرورش کودک
عوامل مؤثر در میزان شیر :
در چند هفته اول، برخی کودکان غالبا می‌خوابند و خیلی کم تقاضای شیر می‌کنند.
حجم شیر
دریافتی نوزاد:
شیر دادن نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید می‌شود که کودک شیر بخورد
و میزان شیری که می‌خورد به بدن می‌فهماند که چه مقدار شیر نیاز دارد. هر شیشه شیر
خشک و آب و آبمیوه که کودک می‌گیرد باعث می‌شود که بدن شیر کمتری تولید کند.
تغذیه با شیشه:
برای کودک، استخراج شیر از شیشه راحت تر از استخراج شیر از سینه مادر است و در
نتیجه با شیشه شیر دادن به کودک هم باعث می‌شود که کودک نتواند سینه را بخوبی
بگیرد و هم ترجیح بدهد که برای راحتی بیشتر با شیشه تغذیه کند.
پستانک:
مکیدن پستانک باعث می شود که کودک با نحوه شیر خوردن از سینه مادر مشکل پیدا کند و
همچنین باعث می‌شود مقدار زمانی که کودک با سینه مادر ارتباط برقرار می‌کند کمتر
شود؛ در نتیجه، میزان شیر مادر کاهش می یابد.
محافظ نوک سینه:
این نیز ممکن است منجر به «مشکل با نوک سینه» شود. همچنین، باعث می‌شود که تحریک
نوک سینه که در انتقال شیر نقش مهمی دارد کم شود و - در نتیجه - میزان تولید شیر
کاهش یابد.
کودک خواب آلوده:
در چند هفته اول، برخی کودکان غالبا می‌خوابند و خیلی کم تقاضای شیر می‌کنند؛ اما
شما در هر صورت هر دو ساعت یک بار در روز و هر 4 ساعت در شب به کودک شیر دهید تا
میزان شیرتان کم نشود.
زمانبندی برای شیردهی:
نباید طبق زمانبندی خاصی به کودکتان شیر داد. اگر هر وقت که کودک احساس گرسنگی
بکند و شما به او شیر دهید، باعث ازدیاد شیرتان می‌گردد؛ اما زمانبندی مشخص برای
شیردهی به تولید و ازدیاد شیر لطمه وارد می‌کند.
قطع شیردهی مادر:
قطع شیردهی به تولید شیر و میزان آن آسیب می‌رساند. همچنین، باعث می‌شود که چربی
موجود در شیر - که موجب وزن گرفتن کودک و پر انرژی ماندن او در بین فواصل شیردهی
می‌شود - به او نرسد.
توجه: اگر تمایل دارید که شیر شما افزایش یابد، بگذارید کودک در هر وعده کامل از
یک سینه تغذیه کند و سپس سینه دیگر را به او بدهید
*************
تغذیه مادران شیرده
مصرف مواد مغذی به مقدار لازم و کافی در دوران شیردهی، مادر را در تداوم شیردهی
موفقیت آمیز خود کمک می کند .
تغذیه مناسب مادر در این دوران برای حفظ بنیه، سلامت و اعتماد به نفس مادر و
همچنین تامین نیازهای تغذیه ای نوزاد ضروری می باشد. توجه به تغذیه دوران شیردهی
از جهت حفظ و نگهداری ذخایر بدن مادر نیز اهمیت زیادی دارد .
از فواید شیردهی مادر می توان به نکات ذیل اشاره کرد :
1- افزایش سطح ایمنی بدن شیرخوار در برابر ابتلا به انواع عفونتهای حاد تنفسی و
اسهال و تامین انواع املاح و ویتامین ها به مقدار لازم و کافی (در صورت تغذیه
مناسب مادر) برای شیرخوار .
2- مصرف کالری در بدن مادر و بازگشت وزن او به وزن قبل از دوران بارداری حجم شیر
مادر رابطه مستقیمی با تکرر شیردهی دارد. تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر سبب می شود
شیر بیشتری تولید شود. با شروع مصرف غذاهای کمکی و کاهش خواه ناخواه دفعات
شیـــردهی، حجم شیر تولید شده نیز کاهش می یابد و تبعا" نیاز افزایش یافته
مادر به مواد مغذی نیز تعدیل می شود .
خستگی مادر شایعترین علت کاهش تولید شیر خصوصا" در 4 تا 6 ماه اول شیردهی می
باشد. مادر شیرده را باید تشویق کرد تا در طول روز به اندازه کافی استراحت کند،
حجم کارهای خود را کاهش دهد و از اطرافیان در کارهای خود کمک بگیرد. حمایت همسر در
این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است .
توجهات تغذیه ای خاص در دوران شیردهی:
هرم غذایی و سهم های توصیه شده در هر گروه از مواد غذایی در دوران شیردهی مشابه
دوران بارداری می باشد .
نیاز مادر شیرده به کالری حدود 500 کیلوکالری بیش از دوران قبل از بارداری است.
برای تامین این مقدار کالری علاوه بر مواد غذایی مقوی (شامل انواع چربی ها و
پروتئین، که لازم است در این دوران مصرف شود) از چربی های ذخیره شده در بدن مادر
در دوران بارداری نیز استفاده می شود.
دریافت کالری ناکافی سبب کاهش تولید شیر می شود .
مادران شیرده جهت پیشگیری از کم آبی بدن باید به اندازه کافی (حدود 10-8 لیوان در
روز) مایعات شامل شیر، دوغ، چای، آب میوه و حتی مواد غذایی آب دار مانند انواع
خورش ها بنوشند. به عنوان مثال نوشیدن یک لیوان شیر، آب میوه یا آب در هر وعده غذا
وهر نوبت شیردهی توصیه می شود.
لازم به ذکر است تولید شیر مادر بستگی به مقدار مصرف مایعات ندارد به عبارت دیگر
افزایش مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیرنمی شود .
از طرف دیگر، مصرف نوشابه های کافئین دار اعم از چای غلیظ، قهوه، کوکاکولا و .....
باید کاهش یابد زیرا مصرف این مواد ممکن است سبب تحریک پذیری، بی اشتهایی و کم
خوابی شیرخوار شود.همچنین از آشامیدن الکل نیز باید خودداری کرد .
از نظر ویتامینها، غذای مادر شیرده باید حاوی مقادیر زیادی مواد مغذی باشد. مقدار
ویتامین موجود در شیر مادر عمدتا" انعکاسی از مقدار ویتامین مصرفی مادر است .
از نظر املاح معدنی، برخی از این مواد مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی بدون دخالت
تغذیه مادر، از ذخایر بدن او در شیر وارد می شوند. اما مقدار برخی املاح همچون ید
در شیرمادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. توصیه می شود مادران شیرده همچون
دوران بارداری از نمک یددار تصفیه شده به مقدار کافی و با شرایط نگهداری مناسب
استفاده کنند یعنی با نگهداری نمک یددار در ظروف در بسته و دور از نور ید موجود در
نمک را حفظ کنند .
همچنین توصیه می شود جهت پایدار ماندن ید در غذاها، نمک در انتهای پخت به غذا
اضافه شود .
بنابراین در هر حال تغذیه مناسب مادر شیرده جهت تامین انواع املاح ضروری
مخصوصا" کلسیم، آهن و ید برای سلامتی مادر و شیرخوار ضروری است .
از نظر مکملها، لازم است مصرف قرص فروسولفات تا 3 ماه بعد از زایمان ادامه یابد .
مصرف برخی غذاها مانند سیـر، انواع کلـم، پـیاز، مارچوبه و تربچه و یا غذاهـای
پرادویه و پـر چاشنی ممکن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر سبب
تمایل نداشتن شیرخوار به شیرخوردن شود. با توجه به تاثیر برخی مواد غذایی بر طعم
شیر، در صورتی که شیر خوار از شیر خوردن امتناع می کند بهتر است مادران از مصرف
این مواد خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند .
کاهش وزن بعد از زایمان باید تدریجی صورت گیرد تا بر مقدار شیر مادر تاثیر نگذارد
.
لازم به ذکر است که شیردهی خود سبب کاهش تدریجی وزن مادر می شود، با این شرط که
مواد مغذی لازم با مصرف مواد غذایی مناسب برای مادر تامین شود .
کاهش وزن در دوران شـیردهی باید بیشـتر متکی بر افزایش تحرک و انجام فعالیت های
بدنی باشد تا کم خوری و محدود کردن رژیم غذایی. وزن گــیری مناسب شیرخوار در طول
دوران شیرخوارگی بخصوص 6 ماه اول نشان دهنده کافی بودن مقدار شیر مادر می باشد و
مادر با اطمینان از کافی بودن شیرخود می تواند کمتر از 450 گرم در هفته کاهش وزن
داشته باشد .
تولید شیر در مادران مبتلا به سوء تغذیه شدید ممکن است از سایر مادران کمتر باشد.
در این مورد و مواردی که BMI کمتر از 8/19 می باشد مادران باید انرژی دریافتی روزانه خود را
(تا 750 کیلو کالری) افزیش دهند. در این خصوص استفاده از توصیه های تغذیه ای مناسب
برای خانم های باردار لاغر (BMI کمتر از 8/19) در فصل سوم جهت بهبود وضعیت سلامت مادر شیرده و
افزایش تولید شیر پیشنهاد می شود .
مادر شیرده حتی اگر مبتلا به سوء تغذیه باشد می تواند شیر تولید کند اما باید توجه
داشت که در چنین شرایطی ذخایر غذایی بدن مادر صرف تولید شیر می شود و در نتیجه
مادر به دلیل تخلیه ذخایر بدنی خود و احساس ضعف ، خستگی و بی حوصلگی توان مراقبت
از کودک را نخواهد داشت. بنابراین تغذیه مناسب مادر در دوره شیردهی برای پیشگیری
از سوء تغذیه او که هم سلامت مادر را به خطر می اندازد و هم در مراقبت از کودک
اختلال ایجاد می کند حائز اهمیت است .
پس از اتمام دوران شیردهی، نیازهای تغذیه ای مادر به وضعیت عادی باز می گردد .
در صورت تغذیه نادرست و ناکافی در دوران شیردهی، مادر بیش از شیرخوار متضرر می شود
و با عوارضی همچون پوکی استخوان، مشکلات دندانی، کم خونی و ..... مواجه خواهد شد .
فعالیت بدنی:
فعالیت بدنی مناسب برای بهبود وضعیت جسمانی و روانی مادر شیرده مهم است .
اگـر چـه ورزش مـنـظـم و در حد متعادل در زنانی که قبل از بارداری از نظر جسمانی
متناسب بوده اند مانعی در برابر شیردهی نیست اما گاهی دیده شده پس از فعالیت بدنی
شدید و ورزش مادر شیرده ، به علت ورود اسید لاکتیک به شیر، طعم تلخ در شیر ایجاد
می شود و شیرخوار از خوردن شیر امتناع می کند .
در این مواقع لازم است مادر قبل از شیردادن، سینه خود را بشوید و اگر هنوزشیر خوار
مایل به شیر خوردن نیست مقدار کمی از شیر خود را قبل از تغذیه شیرخوار بدوشد و دور
بریزد .
گیسو شریفی