4 .خوردن و آشــامیدن:
حفظ سلامتی و درمان با خوردنیها و آشامیدنی های مناسب، از اهمیت خاصی برخوردار است. بسیاری از اصول ضروری برای زندگی، مانند تغییرات فصلی، خارج از اراده و خواست ما هستند ولی مصرف غذا کاملا قابل برنامه ریزی است. هر یک از مواد غذایی مختلف کیفیت و مزاج خاص خود را دارند. این مساله باعث میشود که نوع مواد غذایی که توسط افراد مصرف میشود، بر خصوصیات جسمی و روحی آنها تاثیرگذار باشد. بسیاری از بیماریها به علت عدم توجه مردم به تغذیه صحیح و روش زندگی به وجود میآیند. از آنجا که مصرف خوراکیها و آشامیدنی ها میتواند به راحتی تحت کنترل قرار گیرد،
فرد میتواند به مقدار قابل توجهی با اصلاح تغذیه میزان سلامتی خود را کنترل کند.. چنانچه برخی اظهار میدارند که از خوردن مواد غذایی با طبیعت گرم مثل خرما، دارچین، زنجبیل و انجیر دچار خشکی دهان وگاهی سوزش و خارش یا یبوست میشوند و در عوض با خوردن مواد غذایی با طبیعت سرد مثل لیمو، اسفناج، خیار، کدو و امثال آن بهبود مییابند. برخی نیز بر عکس با خوردن مواد غذایی مثل ماست، خیار، اسفناج و کاهو و مانند آن سست و بی حال میشوند، دچار نفخ شکم شده و آب از دهانشان جاری میشود ولی با خوردن مواد غذایی گرم مثل انجیر، زیره، دارچین و زنجبیل علایم فوق در ایشان برطرف میشود.
برای حفظ تعادل عملکرد اعضا و بافتهای مختلف بدن، توصیه های غذایی با رویکردهای مختلف در طب سنتی بیان میشوند.
1 )توصیه های تغذیه ای بر اساس زودهضم بودن یا دیر هضم بودن غذاها غذاهای با هضم سریع، بیشتر برای افرادی توصیه میشود که به علت بیماری، هضم قوی ندارند و یا به تازگی از بستر بیماری برخاسته اند. نمونه هایی از این غذاها عبارتند از: جوجه کباب، شوربای مرغ با نان گندم خوب پخته شده. غذاهای دیرهضم برای کسانی که فعالیتهای بدنی سنگین انجام میدهند مثل ورزشکاران حرفه ای ، کشاورزان، کارگران ساختمانی و آهنگران مناسب است. چون این افراد اگر غذای زودهضم استفاده کنند، زود تحلیل میرود و باید از انرژی درونی بدن خود استفاده کنند. نمونه هایی از این غذاها عبارتند از: تخم مرغ آبپز یا نیمرو، حلیم، گوشت، حلواهایی که با روغن و آرد و نشاسته و عسل یا شکر تهیه شده باشد و .... بهتر است افراد پشت میز نشین و کم تحرک مانند دانشجویان، کارمندان و مدیران از غذاهای فوق استفاده نکنند.
2 )توصیه های تغذیهای بر اساس مقوی بودن غذاها گاهی وقتها باید غذا را از نظـر کالری کاهش داد یعنی از مواد غذایی استفـــاده کرد که علیرغم مقدار و حجم زیاد، کیفیت و انرژی)کالری( کمی دارند؛ مانند کاهو و شلغم. این روش برای افرادی استفاده میشود که اشتهای بسیار زیاد و هضم قوی دارند و نمیتوانند کم غذا خوردن را تحمل کنند؛ ولی از طرفی چاق هستند و یا مواد نامناسب در بدن آنها زیاد است. )دچار انباشتگی مواد یا امتال هستند(. در این افراد از غذای حجیم اما کم کالری استفاده میشود. این مواد حجیم سبب اتساع معده شده و تا حدی گرسنگی را کاهش میدهند. اما گاهی الزم است که غذا از لحاظ مقدار کم باشد ولی کیفیت بالایی داشته باشد. مثل زرده تخم مرغ نیم پز، آبگوشت گردن بره یا بزغاله، حریره بادام. این روش در افرادی استفاده میشود که توانایی غذاخوردن به مقدار زیاد ندارند ولی بدن ایشان نیازمند تقویت با غذاست. به عنوان مثال بیمار سرطانی را در نظر بگیرید. تقریبا تمامی سرطانها سبب بی اشتهایی و لاغری مفرط میشوند. برای اینکه مواد مغذی کافی به بدن این فرد برسد و بتواند با بیماری مقابله کند، باید از مواد غذایی پر کیفیت و با ارزش به مقدار کم اما در دفعات زیاد استفاده کنیم تا بدن بتواند از همان مقدار کم که مریض قادر به خوردن آن است، بیشترین بهره را ببرد.
3 )توصیه های تغذیه ای بر اساس تداخلات غذایی از دیدگاه طب سنتی مصرف برخی از غذاها با هم باعث تولید مواد نامناسب)اختلالات گوارشی یا متابولیک( در بدن شده و به سلامتی آسیب میزند. به همین دلیل دستوراتی در طب سنتی در این باره وجود دارد. بنابراین برای حفظ سالمتی توصیه میشود از موارد زیر پرهیز کنید:
خوردن لبنیات با ترشیها
خوردن گوشت همراه با شیر
خوردن ماست و باقلا
خوردن خربزه با عسل، مویز یا انبه
خوردن تخم مرغ با ماهی
خوردن سرکه با حلیم
خوردن ترب با ماست
خوردن سرکه با عدس یا ماش
خوردن سرکه یا آبلیمو با ماست
خوردن ماهی با شیر یا هندوانه
4 )توصیه های کلی غذایی:
آداب صحیح غذا خوردن
برای کمک به هضم مناسب غذادردستگاه گوارش، بهتراست وعده های غذایی رادر ساعات مشخصی از روز بخورید و قبل از احساس سیری کامل دست ازغذا خوردن بکشید.
در غذا خوردن حد اعتدال را رعایت کنید. یعنی نه آنقدر زیاد غذا بخورید که باعث سنگینی معده و احساس ناراحتی و حالت تهوع و ... شود و نه آنقدر کم غذا بخورید که باعث ضعف و لاغری و از دست رفتن قوت بدن شود.
غذاهای زودهضم را نباید همراه با غذاهای دیرهضم استفاده کرد؛ مثال عادت استفاده از سالاد به همراه غذا و یا خوردن سوپ بلافاصله قبل یا بعد از یک غذای سنگین، بسیار نادرست بوده و باید به تدریج ترک شود. سوپ یا سالاد را میتوانید به عنوان یک وعده غذای مجزا یا میان وعده، با فاصله از غذای اصلی بخورید.
ترجیحا به همراه غذا و یا بالفاصله بعد از آن نوشیدنی استفاده نشود.
لقمه ها را کوچک بردارید.
غذا را خوب بجوید. پس از آنکه لقمه را داخل دهان گذاشته و مشغول جویدن شدید، به فکر آمادهسازی لقمه بعدی نباشید؛ حتی میتوانید بعد از هر لقمه قاشق را در بشقاب بگذارید و بدون عجله در بلع غذا، آنرا بطور کامل بجوید. بهترین زمان برای قورت دادن غذا، زمانی است که کامل جویده شده و در حدی با بزاق مخلوط شود که به ً رقیق در آید و بلع آن آسان باشد. بدین ترتیب هر لقمه شکل خمیری یا مایعی نسبتا دست کم 30 بار جویدن نیاز دارد ؛ پس به طور میانگین هر وعده غذاخوردن حدود 20 دقیقه طول میکشد..
محیطی آرام و با نشاط در حین غذا خوردن ایجاد کنید و در هنگام عصبانیت غذا نخورید.
با آرامش و به آهستگی غذا بخورید و در هنگام غذاخوردن صحبت نکنید.
در حین غذا خوردن ذهنتان را به مسائل متفرقه )تماشای تلویزیون، گوش دادن به موسیقی، مطالعه کردن و...( مشغول نکنید.
غذا را خیلی داغ یا خیلی سرد نخورید.
به صورت ایستاده یا در حال حرکت غذا نخورید.
بلافاصله بعد از خوردن غذا ورزش یا فعالیت سنگین نکنید.
از خوردن میوه و یا نوشیدنی بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.
از خوابیدن بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.
آداب صحیح آشامیدن آب و نوشیدنیها از دیدگاه طب سنتی
نوشیدن آب و سایر نوشیدنی ها نیز قوانینی دارد که اگر رعایت نشوند باعث ایجاد بیماری در بدن میشود. بنابراین به توصیه های زیر توجه کنید:
از نوشیدن آب یا نوشیدنی یخ )مخصوصا اینکه برای خنک شدن در آن یخ انداخته باشند( خودداری کنید.
به همراه غذا و بلافاصله پس از آن مایعات مصرف نکنید.
آب را در لیوان یا ظرفی که لبه آن شکسته باشد، نخورید.
در بین خواب یا بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب و در حالت ناشتا آب سرد نخورید. بنابراین اگر جزو کسانی هستید که شب موقع خواب یک پارچ آب بالای سر خود میگذارید، این عادت را کم کم ترک کنید.
بلافاصله بعد از ورزش و حرکات سنگین در حالی که بدن هنوز گرم است آب سرد ننوشید. متاسفانه اغلب در باشگاه های ورزشی مشاهده میشود که ورزشکاران یک بطری آب یخ به همــراه داشته و در حین انجام ورزش از آن می نوشند. این کار بسیار مضر است. اگر مدت زمان ورزش کوتاه است و با تعریق چندانی همراه نیست، آب را نیم ساعت بعد از ورزش که بدن خنک شد، بنوشید. اگر مدت زمان ورزش طولانی و با عرق زیاد همراه است، در حین ورزش از آب با دمای معمولی استفاده نمایید.
در حمام یا بلافاصله بعد از خروج از حمام، آب )مخصوصا آب سرد( ننوشید.
بعد از غذاهای شور، ترش یا چرب آب ننوشید.
آب و مایعات را به یکباره سر نکشید و آن را جرعه جرعه بنوشید.
در حالت خوابیده آب ننوشید.
5 )توصیه های غذایی در دوران های مختلف زندگی:
مواد غذایی مفید و مضر در دوران های مختلف زندگی در افراد سالم
دوران بـــارداری
غذاهای مفید غذاهای آب پز، شورباها، گوشت گوسفند، مرغ، ماهی، زرده تخم مرغ، روغن زیتون، شیر، عسل، بادام، پسته، مویز، فندق، گردو، خرما، سبزیجات خام و پخته و غالت. میوهه ای رسیده از قبیل سیب، به، انگور، گالبی، انار، زردآلو، آلو و انجیر و مرکبات در دوران بارداری باید از یبوست جلوگیری شود و در صورت بروز آن، باید با خوردن مواد غذایی مثل آلوبخارا و انجیر خیس کرده به طور متناوب آن را برطرف نمود.
غذاهای مضر غذاهای سنگین و دیر هضم )مانند الزانیا، پیتزا، الویه با سس فراوان و...( ،ترشیجات )سرکه(، کافئین )چای پررنگ، قهوه، نوشابه های کولا(، خوراکیهای مصنوعی و صنعتی، آبمیوه های بسته بندی شده، تنقلات ناسالم، رنگهای خوراکی، فست فودها، آب یخ ،کبر، ملین هایی مانند بنفشه، خطمی، پنیرک
دوران بعد از زایمان
غذاهای مفید )از روزبعد از زایمان تا 3 هفته اول بعد از زایمان( غذاهای مقوی که هضم آسانی دارند مانند زرده تخم مرغ عسلی و عصاره گوشت با ادویه جات خوشبو مثل انیسون،دارچین و سماق، آب سیب، آب هویج، میوه تازه،سیب و به، شیره انگور، سوپ جو، آب سیب با گالب و عسل، فالوده سیب
غذاهای مضر غذاهـــــای ترش، شور، غذاهـــای خمیری مثل ماکارونی و نیز غذاهای کارخانهای و بستهبندی و یخ زده، قهوه و کاکائو، آب یخ ) در صورت مصرف ماکارونی؛ برای هضم بهتر همراه با ادویه مصلح آن از جمله آویشن پخته و مصرف کنید.
دوران شیردهی مادر
غذاهای مفید شیر برنج، فرنی، نان گندم، برنج، ذرت، حریره بادام، کباب با گوشت گوسفند، گوشت بزغاله، ماهی، جوجه کباب، آبگوشت، آش یا سوپی که با مرغ یا بلدرچین درست شده باشد، آشی که با نخود و جو پخته شده باشد، خوراکی های حاوی گوشت، آش جو، سیرابی و شیردان، ماست و دوغ کم نمک، خربزه، انگور، بادام و فندق، انجیر، کاهو، اسفناج، هویج، شیره انگور
غذاهای مضر غذاهای نفاخ ، مانده و نمک سود ، تند، تلخ، ترش و سبزیجاتی مانند شاهی، نعنا، ترب، سیر و پیاز خام )این سبزیجات ممکن است شیر را بدبو و بدطعم کنند و باعث شوند که شیرخوار از خوردن شیر امتناع کند.
دوران نوزادی و ابتدای شیر خوارگی)۰ ماهگی- پایان شش ماهگی( :
غذاهای مفید شـــــــیر مادر
غذاهای مضر هر چیزی به غیر از شیر مادر
دوران شیرخوارگی)از پایان شش ماهگی تا یک سالگی(:
غذاهای مفید شروع غذای کمکی با مواردی از جمله حریره بادام، شیربادام، سوپهای ساده وقتی کودک دندان در آورد یکی از بهترین غذاها برای او حلیم با گوشت گوسفند یا مرغ با نان خوب پخته شده و حلواهای طبیعی با آرد یا نشاسته و شکر و روغن و مغز خکشبار پودر شده مانند بادام، پسته و گردو است.
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، موادغذایی فراوری شده و پرادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سس ها، آبمیوه های صنعتی و ...
دوران شیرخوارگی )یک سالگی تا دو سالگی( :
غذاهای مفید حریره بادام، شیربادام، سوپ های ساده وقتی کودک دندان در آورد یکی از بهترین غذاها برای او حلیم با گوشت گوسفند یا مرغ با نان خوب پخته شده و حلواهای طبیعی با آرد یا نشاسته و شکر و روغن و مغز خکشبار مانند بادام، پسته و گردو است. در این سن علاوه بر مواد غذایی توصیه شده،
آرام آرام از غذاهای مناسب دوران کودکی از بین غذای سفره در کنار شیر مادر میتوان استفاده کرد.
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، موادغذایی فراوری شده و پرادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانه ای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سس ها، آبمیوه های صنعتی و ...
دوران کودکی)8-2 سالگی(:
غذاهای مفید انواع گروههای غذایی شامل غلات کامل، حبوبات، گوشتها، سبزیجات و میوهجات تازه، مغزها )بادام، پسته، فندق، گردو(، سنجد، مویز، انجیر خشک
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، موادغذایی فراوری شده و پرادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سس ها، آبمیوه های صنعتی و ...
دوران نوجوانی )18-8 سالگی(:
غذاهای مفید انواع گروههای غذایی شامل غلات، حبوبات، گوشتها، سبزیجات و میوهجات تازه، مغزها )بادام، پسته، فندق، گردو(، سنجد، مویز، انجیر خشک، شیر بادام، شیر فندق )مانند شیربادام(
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، موادغذایی فراوری شده و پرادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سس ها، آبمیوه های صنعتی و ...
دوران جوانی )30-18 سالگی(:
غذاهای مفید انواع گروههای غذایی شامل غلات، حبوبات، گوشتها، سبزیجات و میوهجات تازه، مغزها )بادام، پسته، فندق، گردو(، سنجد، مویز، انجیر خشک، شیر بادام ، شیر فندق )مانند شیربادام(
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، موادغذایی فراوری شده و پرادویه، چیپس و پفک، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سس ها، آبمیوه های صنعتی و ... زیاده روی در مصرف مواد غذایی گرم و خشک مانند ادویه جات تند، سیر، پیاز و خردل
دوران میانسالی )59-30 سالگی(:
غذاهای مفید گوشت بره و گوسفند، مرغ محلی، بلدرچین، کبک، میوه و سبزی تازه، بادام، پسته، فندق، گردو، مویز، توت، کشمش
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، مواد غذایی فراوری شده و پرادویه، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها و نوشابه های گازدار، انواع سسها، آبمیوه های صنعتی
دوران سالمندی )باالی 60 سالگی(:
غذاهای مفید گوشت بره و گوسفند، مرغ محلی، زرده تخم مرغ، آبگوشت نخود، حبوبات، نان و عسل، شیر و عسل و زنجبیل، مرکبات، آب چغندر، کرفس، کاهو با ادویه جات گرم، تره، انجیر، مویز ، بادام، و میوه هایی مانند سیب، انار، گالبی، انگور، توت سفید تازه و خشک
غذاهای مضر غذاهای تند، شور، مواد غذایی فراوری شده و پرادویه، غذاهای سرخ شده با چربی زیاد، غذاهای کارخانهای و آماده، سوسیس و کالباس و سایر فست فودها ، نوشابه های گازدار، ماکارونی، انواع سسها، آبمیوه های صنعتی
